piątek, 21 listopada 2014

Z czym to się je? Przy suahilijskim stole


Niewątpliwie jedną z przyjemniejszych rzeczy związanych z podróżowaniem jest lokalna kuchnia. O ile oczywiście mamy odwagę, żeby spróbować czegoś więcej niż hotelowych śniadań. Warto wiedzieć, że w Afryce tradycyjnie je się rękami. Podstawą każdego posiłku w Kenii czy Tanzanii jest ugali, czyli gęsta papka z mąki kukurydzanej, przypominająca nieco naszą kaszę mannę. Z ugali lepi się kulki, za pomocą których można nabrać sos. Samo ugali nie ma smaku, dlatego wielu Europejczyków uważa je za twór dość paskudny. Od posiadania smaku jest sos. Sosy bywają mięsne lub bezmięsne, często robi się je z fasoli lub orzeszków ziemnych. Kuchnia wybrzeża nieco różni się od zwyczajów kulinarnych z głębi lądu. Widać w niej wyraźnie wpływy hinduskie i arabskie. Zamiast ugali, jako dodatku do dań, zwykle używa się tam indyjskich placków chapati lub ryżu. Sposób gotowania ryżu różni się od naszego, zwykle najpierw podsmaża się go z przyprawami, cebulą lub czosnkiem, a dopiero po tym zalewa wodą i gotuje. Ryż można też ugotować w mleku kokosowym. Popularnym w całej Afryce Wschodniej dniem jest pilau, czyli ryż z dodatkiem mięsa lub warzyw oraz z aromatycznymi przyprawami. Popularnymi warzywami, które często pojawiają się na stołach Kenijczyków i Tanzańczyków, są: okra, fasola, zielony groszek, bataty (słodkie ziemniaki), plantany (przerośnięte zielone banany, które nadają się do zjedzenia dopiero po ugotowaniu lub usmażeniu), maniok i mchicha (warzywo liściaste podobne do szpinaku). Przekąską dostępną niemal na każdej ulicy są maandazi, rodzaj pączków smażonych na głębokim oleju, ale nie aż tak słodkich jak nasze. Warto też pamiętać, że jeśli zamówimy herbatę, dostaniemy ją z mlekiem i korzennymi przyprawami. Herbata bez mleka to chai ya rangi. Jeśli interesują was przepisy, zapraszam na mój drugi blog Afryka na talerzu. Tutaj będą tylko słówka. 


źródło: www.barkingzebratours.com

Chakula (jedzenie)
mboga - warzywa
tunda (pl. matunda) - owoce
mkate (pl. mikate) - chleb
nyama - mięso
unga - mąka
yai (pl. mayai) - jajko
supu - zupa
mchuzi - sos
saladi - sałatka
siagi - masło
jibini - ser
dengu - soczewica
kabeji - kapusta
kiazi (pl. viazi) - ziemniak
maharagwe - fasola
mahindi - kukurydza
nyanya - pomidor
boga (pl. maboga) - dynia, kabaczek
mchele - surowy ryż
wali - gotowany ryż
kuku - kurczak
samaki - ryba
muhogo - maniok
sandwichi - kanapka
choroko - zielony groszek
bamia - okra
viazi vikuu - bataty
chipsi - frytki
keki - ciasto
pipi - cukierki
chokoleti - czekolada
isikrimu - lody
mgando - jogurt
mafuta - olej
kitunguu - cebula
kitunguu saumu - czosnek
chungwa (pl. machungwa) - pomarańcza
ndizi - banan
limau (pl. malimau) - cytryna
embe (pl. maembe) - mango
nanasi (pl. mananasi) - ananas
parachichi (pl. maparachichi) - awokado
papai (pl. mapapai) - papaja
nazi - kokos
zabibu (pl. mizabibu) - winogrona
tofaa (pl. matofaa) - jabłko
peya - gruszka
zambarau - śliwki
tikiti maji - arbuz
kuyu (pl. makuyu) - figa
tenda - daktyle 
muwa (pl. miwa) - trzcina cukrowa (kawałki można kupić na ulicznych straganach, po prostu się je żuje)

Viungo (przyprawy)
chumvi - sól
pilipili - pieprz
sukari - cukier
bizari - curry
mdalasini - cynamon
tangawizi - imbir

Vinywaji (napoje)
maji - woda
chai - herbata
kahawa - kawa
jusi - sok
maziwa - mleko
pombe - alkohol
bia - piwo
mvinyo - wino
tembo - wino palmowe
kangara - piwo z kukurydzy lub prosa




sobota, 8 listopada 2014

Pośpiewamy?

Malaika jest dziś chyba najbardziej rozpoznawalną piosenką w suahili. Śpiewali ją już nie tylko artyści ze wszystkich części Afryki, lecz także całego świata, w tym popularny w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych zespół Boney M. Utwór powstał w 1960 roku, autorem miał być kenijski muzyk i kompozytor Fadhili William, który skomponował Malaikę po tym, jak zakochał się w pięknej dziewczynie, którą stracił, bo nie było go stać na płatność małżeńską. 

Malaika

Malaika, nakupenda malaika
Malaika, nakupenda malaika
Nami nifanyeje, kijana mwenzio
Nashindwa na mali sina, we, 
Ningekuoa malaika
Nashindwa na mali sina, we, 
Ningekuoa malaika

Kidege, hukuwaza kidege
Nami nifanyeje, kijana mwenzio
Nashindwa na mali sina, we, 
Ningekuoa malaika
Nashindwa na mali sina, we, 
Ningekuoa malaika

Pesa zasumbua roho yangu
Pesa zasumbua roho yangu
Nami nifanyeje, kijana mwenzio
Nashindwa na mali sina, we, 
Ningekuoa malaika
Nashindwa na mali sina, we, 
Ningekuoa malaika


Anioł

Aniele, ożeniłbym się z tobą, Aniele
Aniele, ożeniłbym się z tobą, Aniele
Co mam robić? Ja, twój przyjaciel
Przegrałem, nie mam pieniędzy
Ożeniłbym się z tobą, Aniele
Przegrałem, nie mam pieniędzy
Ożeniłbym się z tobą, Aniele

Ptaszku, myślę o tobie, Ptaszku
Co mam robić? Ja, twój przyjaciel
Przegrałem, nie mam pieniędzy
Ożeniłbym się z tobą, Aniele
Przegrałem, nie mam pieniędzy
Ożeniłbym się z tobą, Aniele

Pieniądze zasmuciły moją duszę
Pieniądze zasmuciły moją duszę
Co mam robić? Ja, twój przyjaciel
Przegrałem, nie mam pieniędzy
Ożeniłbym się z tobą, Aniele
Przegrałem, nie mam pieniędzy
Ożeniłbym się z tobą, Aniele







Która wersja najbardziej wam się podoba? 

niedziela, 2 listopada 2014

Przymiotniki

Podobno języki dzielą się na takie, które mają najwięcej przymiotników, najwięcej rzeczowników i najwięcej czasowników. A podział ten ma wpływać na osobowości ich użytkowników. Taki francuski miałby być na przykład językiem pełnym przymiotników, a Francuzi - ludźmi przywiązującymi dużą wagę do cech danej rzeczy. Jeśli to prawda, Suahilijczycy muszą być ich przeciwieństwem. Przymiotników w suahili jest bowiem jak na lekarstwo, zwłaszcza tych rodzimych. A właśnie te się odmieniają. Przedrostek, jaki do nich dołączamy, zależy od klasy rzeczownika, który określają.

Weźmy kilka przykładów:
-kubwa -duży
-dogo - mały
-refu - długi
-fupi - krótki
-zuri - dobry, ładny
-baya - zły, brzydki
-pya - nowy
-kuu - ważny
-gumu - trudny
-kali - ostry
-pana - szeroki
-tamu - słodki
-zee - stary
-zima - cały
W klasie ludzie będziemy je odmieniali:
mtu mkubwa - duży człowiek
wasichana wazuri - ładne dziewczyny.
Ale już w klasach 5. i 6.:
jina zuri (bez prefiksu) - ładne imię
majina mazuri - ładne imiona
Bez prefiksu odmieniamy też przymiotnik z rzeczownikami z klas 9. i 10., np. habari fupi - krótka wiadomość/krótkie wiadomości.

Nieco inaczej zachowują się przymiotniki zaczynające się od samogłoski:
-ema - dobry
-ingine - inny
-ingi - wielu (w suahili to przymiotnik)
-embemba - wąski
-erevu - mądry
Przedrostek m- będzie tu przyjmował formę mw-, wa- natomiast we-. Przymiotniki określające rzeczowniki z klasy 5. będą się zaczynały od j-, kl. 6 od me-. Ki- z klasy 7. zamieni się w ch-, a vi- z klasy 8. w vy-. Przymiotniki zaczynające się od samogłoski w klasach 9. i 10. będą przyjmowały przedrostek ny-. Wszystkie te zmiany wynikają ze zjawiska zwanego harmonią wokaliczną. Przykłady:
kitabu chema - dobra książka
mtu mwingine - inny człowiek
habari nyingi - wiele wiadomości

Wszystkie te formy znajdziecie oczywiście w niezbędnej każdemu uczącemu się suahili tabeli odmian.

źródło: University of Kansas


Przymiotniki zapożyczone po prostu się nie odmieniają.  Oto kilka przykładów:
safi - czysty
dhalili - słaby
rahisi - tani
ghali - drogi
muhimu - ważny