Forma kierunkowa

Pisałam Wam już o stronie biernej i formie statywnej, ale tak naprawdę wśród form pochodnych czasownika w suahili najczęściej używa się formy kierunkowej, która wprowadza znaczenie robienia czegoś dla kogoś. Z punktu widzenia użytkownika języka polskiego już samo jej istnienie wydaje się bez sensu. Po polsku, czy to gotujemy po prostu, czy gotujemy dla kogoś, użyjemy tego samego czasownika. Po co kombinować?  

W suahili jest jednak tak, że większość czasowników w formie prostej nie wymaga, a nawet nie pozwala na użycie dopełnienia. Kiedy więc chcemy dodać informację, dla kogo została wykonana dana czynność (czyli po prostu dodać dopełnienie), najczęściej trzeba użyć właśnie formy kierunkowej. Jedynym podstawowym czasownikiem, który z założenia wymaga dopełnienia, jest kupa, czyli dawać. Z dopełnieniem można też użyć czasowników kuuliza (pytać) i kuomba (prosić). Poza tymi wyjątkami forma kierunkowa jest konieczna w zasadzie zawsze, kiedy chcemy powiedzieć, dla kogo coś zostało zrobione. Czyli:

Mkulima analima shamba. - Rolnik uprawia pole

ale:

Mkulima anamlimia Ali shamba. - Rolnik uprawia Alemu pole. 

Jak tworzymy formę kierunkową?

- sufiksu -i- używamy w czasownikach zakończonych na spółgłoskę, które w temacie czasownika mają samogłoski i, a lub u. Np. kufika - kufikia, kupata - kupatia. 

- sufiksu -li- używamy w czasownikach, których temat zakończony jest na samogłoskę i, a lub u. Np. kusikia - kusikilia, kununua - kununulia. 

- sufiksu -e- używamy w czasownikach zakończonych na spółgłoskę, które w temacie czasownika mają samogłoski e lub o. Np. kuleta - kuletea, kusoma - kusomea. 

- sufiksu -le- używamy w czasownikach, których temat zakończony jest na samogłoskę e lub o. Np. kuondoa - kuondolea, kupokea - kupokelea. 

Zasady są więc dość regularne i nie powinny sprawiać problemów. Najtrudniejsze jest tak naprawdę zapamiętanie, że w ogóle należałoby takiej formy użyć. :) A używa się jej w zasadzie cały czas. 

Forma kierunkowa potrafi też niestety czasem być wieloznaczna. Np. jeśli powiemy alimfanyia kazi może to oznaczać tak wykonał pracę dla kogoś, jak i wykonał pracę zamiast kogoś. W takiej sytuacji tylko kontekst może nas uratować i podpowiedzieć, o którą z opcji chodziło. 

Rzadziej spotykaną, ale równie ważną, funkcją form kierunkowej jest informowanie o funkcji, jaką pełni dany przedmiot, np. behewa la kulalia - wagon sypialny, sindano ya kushonea - igła do szycia. 

Jak już pewnie zauważyliście, forma kierunkowa często idzie w parze z dopełnieniem (np. kukupatia - wziąć dla ciebie), dość często widuje się ją też z trybem życzącym. Np. nikuchukulie mizigo - ponieść ci bagaż?