niedziela, 14 grudnia 2014

Czasy przeszłe


Suahili ma dwa czasy przeszłe. Nazywa się je po prostu czasami -me- i -li- od morfemów, za pomocą których wyraża się je w czasowniku. Co do tego, czy -me- rzeczywiście jest czasem przeszłym, nie ma zgodności w gramatykach. Angielscy autorzy chcieliby w nim widzieć raczej odpowiednik czasu Present Perfect, inni wolą go nazywać aspektem dokonanym. Sposób użycia czasu -me- rzeczywiście mniej więcej pokrywa się z obiema tymi formami gramatycznymi. Używamy go, kiedy mówimy o wydarzeniach z niedalekiej przeszłości, których skutki są widoczne w teraźniejszości, lub o stanie, w jakim coś albo ktoś się znajduje. Czas ten w specyficznym kulturowym użyciu widzieliśmy już przy okazji pytań o stan cywilny:

Umeolewa? - Jesteś (już) zamężna?
Sijaolewa. - Nie jestem zamężna (jeszcze).

Oto kilka typowych użyć:
Mti umeanguka. - Drzewa upadło (i dalej leży).
Amechoka. - Zmęczył się (i dalej jest zmęczony). 
Tumekunywa. - Wypiliśmy. (czynność dokonana)

Kiedy chcemy zapytać, czy ktoś już przyszedł, też naturalne będzie użycie czasu -me-.
Amefika? - Przyjechał już? 
Użyjemy go także, żeby powiedzieć, w jakim stanie ktoś się znajduje:
Amesimama. - On/ona stoi. 
Gdybyśmy w powyższym zdaniu użyli czasu teraźniejszego (Anasimama), miałoby to znaczenie: on/ona wstaje. 

Tak wygląda przykładowa odmiana czasownika w czasie -me- (kusahau - zapomnieć):

                 lp                         lm
1 os.     niemesahau     tumesahau
2 os.     umesahau        mmesahau
3 os.     amesahau        wamesahau

Czas -me- zaprzeczamy poprzez dodanie h- lub ha- przed czasownikiem (w pierwszej osobie liczby pojedynczej wyjątkowo zamianę ni- na si-) oraz zamianę morfemu -me- na -ja-. Oto przykładowa odmiana (kulala - spać). 

               lp                           lm
1 os.     sijalala           hatujalala
2 os.     hujalala          hamjalala
3 os.     hajalala          hawajalala

W wypadku czasowników jednosylabowych (w których przedrostek ku- z bezokolicznika pozostaje w formach twierdzących) morfem -ku- jest usuwany w przeczeniu czasu -me-. Przeczeniem formy nimekula (zjadłem) będzie więc sijala, a wamekwenda (oni przyszli) - hawajaenda

Czas przeszły -li-

Czas -li- jest czasem przeszłym w najbardziej oczywistym rozumieniu tego pojęcia. Odnosi się do wydarzeń, które miały miejsce w określonym momencie w przeszłości, i nie mają związku z teraźniejszością. Oto przykładowa odmiana (kucheza - bawić się, grać). 

                 lp                         lm
1 os.     nilicheza             tulicheza      
2 os.     ulicheza              mlicheza
3 os.     alicheza              walicheza

Czas -li- zaprzeczamy przez dodanie h-  lub ha- przed czasownikiem (w pierwszej osobie liczby pojedynczej wyjątkowo zamianę ni- na si-) i zamianę morfemu -li- na -ku-. Oto przykład:

                lp                          lm
1 os.     sikucheza           hatukucheza 
2 os.     hukucheza          hamkucheza
3 os.     hakucheza          hawakucheza

Informacje o czasie teraźniejszym znajdziecie tutaj.

źródło: dailygenius.com

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz