Suahili ma dwa czasy przeszłe. Nazywa się je po prostu czasami -me- i -li- od morfemów, za pomocą których wyraża się je w czasowniku. Co do tego, czy -me- rzeczywiście jest czasem przeszłym, nie ma zgodności w gramatykach. Angielscy autorzy chcieliby w nim widzieć raczej odpowiednik czasu Present Perfect, inni wolą go nazywać aspektem dokonanym. Sposób użycia czasu -me- rzeczywiście mniej więcej pokrywa się z obiema tymi formami gramatycznymi. Używamy go, kiedy mówimy o wydarzeniach z niedalekiej przeszłości, których skutki są widoczne w teraźniejszości, lub o stanie, w jakim coś albo ktoś się znajduje. Czas ten w specyficznym kulturowym użyciu widzieliśmy już przy okazji pytań o stan cywilny:
Umeolewa? - Jesteś (już) zamężna?
Sijaolewa. - Nie jestem zamężna (jeszcze).
Oto kilka typowych użyć:
Mti umeanguka. - Drzewa upadło (i dalej leży).
Amechoka. - Zmęczył się (i dalej jest zmęczony).
Tumekunywa. - Wypiliśmy. (czynność dokonana)
Kiedy chcemy zapytać, czy ktoś już przyszedł, też naturalne będzie użycie czasu -me-.
Amefika? - Przyjechał już?
Użyjemy go także, żeby powiedzieć, w jakim stanie ktoś się znajduje:
Amesimama. - On/ona stoi.
Gdybyśmy w powyższym zdaniu użyli czasu teraźniejszego (Anasimama), miałoby to znaczenie: on/ona wstaje.
Tak wygląda przykładowa odmiana czasownika w czasie -me- (kusahau - zapomnieć):
lp lm
1 os. niemesahau tumesahau
2 os. umesahau mmesahau
3 os. amesahau wamesahau
Czas -me- zaprzeczamy poprzez dodanie h- lub ha- przed czasownikiem (w pierwszej osobie liczby pojedynczej wyjątkowo zamianę ni- na si-) oraz zamianę morfemu -me- na -ja-. Oto przykładowa odmiana (kulala - spać).
lp lm
1 os. sijalala hatujalala
2 os. hujalala hamjalala
3 os. hajalala hawajalala
W wypadku czasowników jednosylabowych (w których przedrostek ku- z bezokolicznika pozostaje w formach twierdzących) morfem -ku- jest usuwany w przeczeniu czasu -me-. Przeczeniem formy nimekula (zjadłem) będzie więc sijala, a wamekwenda (oni przyszli) - hawajaenda.
Czas przeszły -li-
Czas -li- jest czasem przeszłym w najbardziej oczywistym rozumieniu tego pojęcia. Odnosi się do wydarzeń, które miały miejsce w określonym momencie w przeszłości, i nie mają związku z teraźniejszością. Oto przykładowa odmiana (kucheza - bawić się, grać).
lp lm
1 os. nilicheza tulicheza
2 os. ulicheza mlicheza
3 os. alicheza walicheza
Czas -li- zaprzeczamy przez dodanie h- lub ha- przed czasownikiem (w pierwszej osobie liczby pojedynczej wyjątkowo zamianę ni- na si-) i zamianę morfemu -li- na -ku-. Oto przykład:
lp lm
1 os. sikucheza hatukucheza
2 os. hukucheza hamkucheza
3 os. hakucheza hawakucheza
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz