Suahili jest językiem aglutynacyjnym. Idea jest dość podobna jak w językach fleksyjnych. Jednak końcówki fleksyjne mają zwykle kilka funkcji gramatycznych naraz, np. w wyrazie kobiety końcówka -y informuje tak o liczbie, jak i o przypadku. Morfemy aglutynacyjne niosą tylko jedną informację gramatyczną. Do tej grupy języków, obok suahili, należą m.in. węgierski, fiński, japoński, koreański i esperanto. Zobaczmy, jak to działa, na przykładzie czasownika kusoma (czytać, uczyć się). Ku- jest przedrostkiem bezokolicznika, dlatego odmieniać będziemy sam rdzeń -soma. I co chyba najważniejsze, czasowniki w suahili odmieniają się od przodu.
ni-na-soma (czytam)
Z czego składa się ten czasownik? Ni- to przedrostek pierwszej osoby liczby pojedynczej, czyli ja, -na- z kolei to morfem czasu teraźniejszego. Postać rdzenia czasownika i przedrostka czasu teraźniejszego będą takie same dla wszystkich osób:
liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. ninasoma tunasoma
2 os. unasoma mnasoma
2 os. anasoma wanasoma
Podobnie jak w języku polskim możemy pominąć zaimek osobowy. Nie ma oczywiście przeszkód, żeby mówić mimi ninasoma (ja czytam), ale o wiele naturalniej będzie brzmieć ninasoma (czytam). Tak naprawdę do kompleksu czasownikowego możemy włożyć znacznie więcej, np. zaimki jak w wyrażeniu kitabu ninachokisoma, czyli książka, którą czytam (tutaj względny i dopełnieniowy).
Wszystkie rdzenne czasowniki suahilijskie kończą się na -a. Wyjątek stanowią zapożyczenia z arabskiego. Chociaż odmiana czasownika skupia się zasadniczo na jego początku, również końcówka może ulegać zmianie. Tak tworzymy różne formy czasownika, np. stronę bierną. Ale o tym później. Dziś nauczymy się jeszcze zaprzeczać czas teraźniejszy. Negację tworzymy poprzez dodanie zaprzeczenia -h (przed samogłoską) lub -ha (przed spółgłoską), a w przypadku pierwszej osoby liczby pojedynczej przez zamianę przedrostka ni- na si-. Usuwamy też morfem -na-, a samogłoskę -a na końcu czasownika zamieniamy na -i.
liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. sisomi hatusomi
2 os. husomi hamsomi
3 os. hasomi hawasomi
Wyjątek stanowią czasowniki zapożyczone, które nie kończą się na -a. W nich ostatnia głoska pozostaje bez zmian. Dlatego zaprzeczeniem ninasahau (zapominam) będzie sisahau. Kolejnym wyjątkiem są czasowniki jednosylabowe. Nie jest ich wiele, ale nazywają podstawowe czynności, więc warto je znać.
kula - jeść
kunywa - pić
kuja - przychodzić
kwewnda - iść
W ich wypadku przedrostek ku- (lub kw-) zostaje w podstawowej odmianie w czasie teraźniejszym, np. ninakula (jem), unakwenda (przychodzisz). Wypada natomiast z czasownika w zaprzeczeniu - sili (nie jem), huendi (nie przychodzisz).
Pytania w suahili nie wymagają żadnej osobnej formy, a jedynie zmiany intonacji.
Poniżej lista czasowników, na których możecie poćwiczyć czas teraźniejszy.
kuweza - móc
kusema - mówić
kusema - mówić
kununua - kupować
kuona - widzieć
kuona - widzieć
kupika - gotować
kuuza - sprzedawać
kuuza - sprzedawać
kulia - płakać
kufanya - robić
kufanya - robić
kuhisi - czuć
kulipa - płacić
kulipa - płacić
kupa - dawać
kufikiri - myśleć
kufikiri - myśleć
kusikia - słyszeć
kusafiri - podróżować
kusafiri - podróżować
kucheka - śmiać się
kutaka - chcieć
kutaka - chcieć
kupenda - lubić, kochać
kuandika - pisać
kulala - spać
kufanya kazi - pracować (dosł. robić pracę)
kuandika - pisać
kulala - spać
kufanya kazi - pracować (dosł. robić pracę)
Mam pytanie:jeśli mamy ,,kufanya kazi'' to odmieniają się oba wyrazy, czy tylko pierwszy?
OdpowiedzUsuńI jak brzmi negacja do czasowników ,,kulia'' i ,,kusikia''?
Odmienia się tylko kufanya, bo to czasownik (robić), kazi jako rzeczownik (praca) jest nieodmienne.
UsuńNegacja w czasie teraźniejszym będzie taka jak przy innych czasownikach, czyli sisikii, husikii, hasikii, silii, hulii itd.
Bardzo dziękuję! :)
OdpowiedzUsuń