wtorek, 31 marca 2015

Bajki

Suahilijskie bajki nie są o pięknych księżniczkach i dzielnych rycerzach, czasem opowiadają o ludziach, ale zwykle - o zwierzętach. Ich bohaterem jest przeważnie jakiś spryciarz, a już największym spryciarzem wśród spryciarzy jest zając. To wcale nie takie sympatyczne zwierzątko, jakie znamy z naszego podwórka. Zając z suahilijskich bajek działa podstępem, a do tego jest mięsożerny. W jednej z bajek zjadł nawet lwa i hienę! Tekst i tłumaczenie pochodzą z książki Język suahili.

Tembo na Kiboko

Hapo zamani palitokea Sungura mjanja sana. Siku moja alikwenda kwa Kiboko na kumwambia kuwa yeye ana nguvu zaidi kuliko yake. Kiboko akazidi kumbishia na baada ya ubishi mkubwa wakakubaliana wavutane kwa kamba. Alipotaka hapo Sungura akaenda kwa Tembo na kumwelezea kuwa anamtaka aende kwenye mashindano ya kupimana nguvu. Tembo alimwangalia Sungura kwa dharau sana na kumwambia kuwa atamshinda hata akija na ukoo wake wote. Wakapatana mahali pa kushindania. Sungura akenda kutayarisha kamba. Siku ilipowadia akaenda kumpa Kiboko na kumweleza kuwa akisikia mbinja basi aanze kuvuta. Kisha akaenda kwa Tembo na kumweleza vile vile. 
Baada ya kuwapa ile kamba wote wawili Sungura akajificha kwenye majani. Akapiga mbinja. Tembo akaanza kuvuta na Kiboko naye akaanza kuvuta. Wakavutana mpaka wote wakachoka na kuzimia. Walipopata fahamu kila mmoja alitaka kwenda kumpngeza Sungura. Sungura alijificha kwenye kichaka akiwaangalia wote wawili wakisogeleana. Kiboko alimwuliza Tembo: "Unatafuta nini?" Tembo alimjibu kuwa alikuwa akipimana nguvu na Sungura kwa kuvutana kamba na ameshindwa kumvuta Sungura japokuwa mdogo na hivyo anamtafuta ili ampongeze. Kiboko alianza kuonyesha uso wa hasira na kusema: "Nami Bwana Tembo ninamtafuta huyo Sungura pia nimpongeze maana naye tulikuwa tumevutana naye muda kidogo uliopita. Nilijitahidi sana lakini nilishindwa. Nadhani nilikuwa nikivutana na wewe Bwana Tembo". Tembo alikubaliana na Kibokokuwa Sungura aliwapambanisha ili awaone nani mwenye nguvu. Basi pale pale wakaamua kuanza kumtafuta Sungura ili wampondeponde kabisa. Sungira alipokwisha sikia maneno hayo alianza kukimbia na kujificha. Nao walimtafuta mpaka wakakata tamaa, wasimwone. 

Słoń i Hipopotam 

Dawno temu był sobie bardzo sprytny Zając. Pewnego dnia poszedł do Hipopotama i powiedział mu, że jest od niego silniejszy. Hipopotam zaczął się z nim spierać i po dłuższej dyskusji zgodził się przeciągać linę. Jak tylko od niego wyszedł, Zając poszedł do Słonia i oznajmił mu, że chce się z nim zmierzyć. Słoń popatrzył na Zająca z wielką pogardą i powiedział, że zwycięży go, nawet jeśli ten przyjdzie z całym swoim rodem. Ustalili miejsce zawodów. Zając poszedł przygotować linę. Gdy nadszedł ustalony dzień, poszedł do Hipopotama, dał mu linę i wyjaśnił, że ma ciągnąć po usłyszeniu gwizdka. Następnie poszedł do Słonia i tak samo go poinstruował. 
Gdy już obu wręczył linę, Zając schował się w trawie. Zagwizdał. Słoń zaczął ciągnąć i Hipopotam też zaczął ciągnąć. Ciągnęli jeden i drugi, aż obaj się zmęczyli i upadli nieprzytomni. Kiedy się ocknęli, każdy z nich poszedł pogratulować Zającowi. Zając schował się w zaroślach i obserwował, jak jeden zbliża się do drugiego. Hipopotam zapytał Słonia:"Dokąd się wybierasz?". Słoń odparł, że mierzył się z Zającem, przeciągając linę, i nie zdołał wygrać z Zające, mimo iż ten jest taki mały; szuka go więc, by mu pogratulować. Hipopotam okazał wzburzenie i powiedział:"I ja, panie Słoniu, szukam tego Zająca, aby mu pogratulować, jako że niedawno przeciągaliśmy linę. Mimo że się bardzo starałem, zostałem pokonany. Myślę, że się z panem przeciągałem, panie Słoniu". Słoń zgodził się z Hipopotamem, że Zając skłonił ich do wali, aby zobaczyć, który z nich jest silniejszy. I w tejże chwili zdecydowali, że poszukają Zająca, aby skończyć z nim raz na zawsze. Gdy Zając to usłyszał, zaczął uciekać i skrył się. A oni szukali go, aż stracili nadzieję, i nie znaleźli go. 

źródło: wavuti.weebly.com

czwartek, 5 marca 2015

Piga - słówko od wszystkiego

Kupiga oznacza dosłownie bić lub uderzać i jest przy tym najbardziej produktywnym, jeśli chodzi o tworzenie idiomów, czasownikiem w suahili. Zgromadziłam ich pięćdziesiąt, ale jestem przekonana, że istnieje znacznie więcej idiomów z -piga. Oto moja lista:

- piga picha - fotografować (picha to zdjęcie, od angielskiego picture)
- piga deki - myć podłogę
- piga simu - dzwonić
- piga makofi - klaskać
- piga chafya - kichać
- piga magoti - klękać
- piga pua - wycierać nos
- piga domo - plotkować
- piga mswaki - myć zęby
- piga ngoma - grać na bębnie
- piga mbio - biec bardzo szybko
- piga sindano - robić zastrzyk
- piga hema - rozbijać namiot
- piga kilemba - zakładać turban
- piga chapa - drukować
- piga bunduki - strzelać
- piga chenga - unikać lub dryblować (w sporcie)
- piga hodi - pukać do drzwi
- piga kelele - robić hałas
- piga kisi - całować
- piga maji - być bardzo pijanym i hałaśliwym
- piga marufuku - zabraniać
- piga mbizi - nurkować
- piga miyao - ziewać
- piga mluzi - gwizdać
- piga mpira - grać w piłkę
- piga kura - głosować
- piga kalamu - zostać zwolnionym
- piga moyo konde - dodawać odwagi
- piga muziki - grać (na jakimś instrumencie)
- piga soga - gawędzić, plotkować
- piga umbea - plotkować
- piga yowe - wołać o pomoc
- piga kiberiti - zaprószyć ogień
- piga kabari - chwytać za gardło
- piga jeki - pomagać komuś
 - piga mnada - wystawiać na aukcję
- piga mstari - podkreślać
- piga mafungu - dzielić
- piga randa - heblować, strugać
- piga hatua - iść przed siebie, posuwać się
- piga mbiu - trąbić, ogłosić coś publicznie
- piga foleni - wpaść, stać w kolejce
- piga kitutu - zostać pobitym przez wielu ludzi naraz
- pigwa bumbuazi - być zmieszanym (tutaj -piga w stronie biernej)
- piga makuu - być aroganckim
- piga konde la nyuma - dawać łapówkę
- piga kite - jęczeć
- piga kikumbo - trącać
- piga saluti - salutować

źródło: www.gotmesh.org


wtorek, 3 marca 2015

Wanyama (zwierzęta)


Zwierzę to w suahili to mnyama (kl. 1), a liczbie mnogiej wanyama (kl. 2). Istnieje jeszcze słówko nyama, które należy do klasy 9 i oznacza mięso. Nazwy zwierząt to takie dziwne twory, które przeważnie należą do klas 9 i 10 (rzadziej 5 i 6), ale odmieniają się, jakby były w klasie ludzi (czyli 1 i 2). 

mbwa wa mzee - pies staruszka/staruszki
Ng'ombe wawili wako shambani. - Dwie krowy są na polu. 
Paka anapenda maziwa. - Kot lubi mleko. 

Podobnie rzecz się ma z zaimkami dzierżawczymi w liczbie pojedynczej:
mbwa wangu - mój pies
paka wako - twój kot
ng'ombe wake - jego krowa

Kiedy jednak przechodzimy do zaimków dzierżawczych określających liczbę mnogą, zaczynają się dziać dziwne rzeczy i nazwy zwierząt zaczynają się odmieniać zgodnie z klasą, do której rzeczywiście należą. Np.:
ng'ombe zao - ich krowy
nguruwe zetu - nasze świnie
farasi zenu - wasze konie

A tu macie jeszcze kilka nazw zwierząt. Większość należy do klasy 9, a więc liczbę mnogą ma taką samą jak pojedynczą. Zaznaczyłam tylko wyjątki. 

mbuzi - koza/kozioł
ndege - ptak
samaki - ryba
kuku - kura/kurczak
bata/mabata (kl. 5/6) - kaczka
mdudu/wadudu (kl. 1/2) - robak, owad
kima/vima (kl. 7/8) - małpa
sokwe - szympans
nyani - pawian
ngiri - dzik, guziec
punda milia - zebra
paa - antylopa, gazela
nyati - bawół
kipepo/vipepo (kl. 7/8) - motyl
nzi - mucha
buibui/mabuibui (kl. 5/6) - pająk
chungu - mrówka
mbu - moskit, komar
simba - lew
duma - gepard
chui - lampart, pantera
tembo lub ndovu - słoń
mamba - krokodyl
punda - osioł
twiga - żyrafa
kiboko/viboko (kl. 7/8) - hipopotam
fisi - hiena
swala - gazela
panya - mysz, szczur
mbuni - struś
kasuku - papuga
sungura - zając
kondoo - owca
nyoka - wąż
papa - rekin
kasa - żółw


Dla utrwalenia możecie też zagrać w grę (link w podpisie do zdjęcia).

http://www.digitaldialects.com/Swahili/Animals.htm