wtorek, 23 grudnia 2014

Krismasi Njema!

Mówienie o Bożym Narodzenie w kulturze suahili - w tradycyjnym rozumieniu tego pojęcia - byłoby nieporozumieniem. Cała cywilizacja Suahili powstała bowiem na bazie islamu. Również dziś na wschodnim wybrzeżu Afryki i okolicznych wyspach trudno poczuć ducha Świąt, większość wciąż stanowią tam bowiem muzułmanie. Nie pokrywa się to oczywiście z sytuacją religijną w całej Afryce Wschodniej. W Tanzanii chrześcijanie stanowią około 60% społeczeństwa, a w Kenii - ponad 80%. W Tanzanii jest mniej więcej po równo protestantów i katolików, w Kenii zdecydowanie dominuje protestantyzm. Warto wiedzieć, że Boże Narodzenie ma w Afryce zdecydowanie mniej komercyjny charakter. Jedynie w większych miastach zobaczymy świątecznie udekorowane sklepy i ulice. Tylko bogatszą część społeczeństwa stać na obdarowywanie się prezentami i zwyczaj ten nie jest zbyt rozpowszechniony. Święta z reguły polegają więc na zjedzeniu uroczystego posiłku z rodziną i wspólnym udziale w nabożeństwie, które może trwać nawet kilka godzin. 

Świąteczne nabożeństwo w Tanzanii, 2007 rok. 

Tanzański obiad bożonarodzeniowy nie może obejść się bez pilau la noeli, czyli świątecznej wersji bardzo popularnego dania z ryżu, która zawiera orzechy nerkowca, rodzynki i mleko kokosowe (przepis znajdziecie tutaj). Na stole zwykle pojawia się też danie z kurczaka, jagnięciny lub owoców morza gotowanych w mleku kokosowym oraz chai, herbata z mlekiem i aromatycznymi przyprawami. Na kenijskim stole nie może z kolei zabraknąć nyama choma, czyli po prostu grillowanego mięsa. 

Pozostaje mi wam tylko życzyć:

Heri ya Krismasi na mwaka mpya! 
(Wesołych Świąt i Szczęśliwego Nowego Roku!)



sobota, 20 grudnia 2014

Usiku mkuu


Tradycje świąteczne w Kenii i Tanzanii nie różnią się tak bardzo od naszych, Boże Narodzenie przypłynęło tam w końcu z anglikańskimi misjonarzami w XIX wieku. (O ile ktoś oczywiście jest chrześcijaninem i Święta w ogóle obchodzi). Misjonarze przywieźli ze sobą europejskie zwyczaje i kolędy. Dlatego dziś chciałam Wam zaproponować zaśpiewanie jednej z najpopularniejszych kolęd na  świecie, czy Ciechej nocy, która w suahili wcale nie jest cicha, lecz wielka. 

Usiku mkuu! Mtakatifu!
Uko utalivu.
Bikira amezaa Mwana, 
Mtoto Mtakatifu ni Bwana,
Alale amanini, alale amanini. 

Usiku mkuu! Mtakatifu!
Wachunga wa hofu,
Waliogopa kuwaona
Malaika walipoimba,
Kristo amezaliwa, Kristo amezaliwa.

Usiku mkuu! Mtakatifu!
Ni Mwana wa Mungu.
Ametuletea neema,
Ili tukae na salama,
Yesu Kristo Mwokozi, Yesu Kristo Mwokozi. 

Ważniejsze słowa:
usiku - noc
mkuu - duży, ważny
mtakatifu - święty
bikira - dziewica
mtoto, mwana - dziecko
bwana - pan
malaika - anioł
Mungu - Bóg
Yesu Kristo - Jezus Chrystus
Mwokozi - Zbawiciel

A tu druga wersja tłumaczenia tej kolędy na suahili:

Usiku mtakatifu!
Wengine walala
wakeshao ni Yosefu tu
na Maria waliomlinda
Yesu mwana mzuri
Yesu mwana mzuri.

Usiku mtakatifu!
Wachunga wapewa
habari nzuri na malaika,
zienezwe popote sasa:
Yesu mponya kaja
Yesu mponya kaja.

Usiku mtakatifu!
Siku ya furaha
imetuangaza Kimungu
tumeupewa ukombozi
Kristo amefika
Kristo amefika.


piątek, 19 grudnia 2014

Czas przyszły

W suahili mamy tylko jeden czas, który odnosi się do przyszłości. Tworzymy go przez dodanie do czasownika morfemu -ta-

                   lp                        lm                            
1 os.    nitacheza           tutacheza             
2 os.    utacheza            mtacheza             
3 os.    atacheza            watacheza          

                   lp                     lm
1 os.    nitakunywa       tutakunywa
2 os.    utakunywa        mtakunywa
3 os.    atakunywa        watakunywa

kucheza - bawić się, grać
kunywa - pić

Czas przyszły przeczymy przez dodanie przedrostka si- przed pierwszą osobą liczby pojedynczej, h- przed drugą i trzecią osobą liczby pojedynczej i ha- przed wszystkimi osobami liczby mnogiej. W przeciwieństwie do sposobów przeczenia innych czasów, tutaj nie wyrzucamy morfemu -ku- z jednosylabowych czasowników. 

                lp                              lm                              
1 os.    sitaanguka             hatuanguka           
2 os.    hutaanguka            hamtaanguka        
3 os.    hataanguka            hawataanguka

              lp                               lm
1 os.    sitakula                  hatutakula
2 os.    hutakula                 hamtakula
3 os.    hatakula                 hawatakula

kuanguka - upadać
kula - jeść

Informacje o czasie teraźniejszym znajdziecie tutaj, a o czasach przeszłych - tutaj

źródło: tamilandvedas.files.wordpress.com

niedziela, 14 grudnia 2014

Czasy przeszłe


Suahili ma dwa czasy przeszłe. Nazywa się je po prostu czasami -me- i -li- od morfemów, za pomocą których wyraża się je w czasowniku. Co do tego, czy -me- rzeczywiście jest czasem przeszłym, nie ma zgodności w gramatykach. Angielscy autorzy chcieliby w nim widzieć raczej odpowiednik czasu Present Perfect, inni wolą go nazywać aspektem dokonanym. Sposób użycia czasu -me- rzeczywiście mniej więcej pokrywa się z obiema tymi formami gramatycznymi. Używamy go, kiedy mówimy o wydarzeniach z niedalekiej przeszłości, których skutki są widoczne w teraźniejszości, lub o stanie, w jakim coś albo ktoś się znajduje. Czas ten w specyficznym kulturowym użyciu widzieliśmy już przy okazji pytań o stan cywilny:

Umeolewa? - Jesteś (już) zamężna?
Sijaolewa. - Nie jestem zamężna (jeszcze).

Oto kilka typowych użyć:
Mti umeanguka. - Drzewa upadło (i dalej leży).
Amechoka. - Zmęczył się (i dalej jest zmęczony). 
Tumekunywa. - Wypiliśmy. (czynność dokonana)

Kiedy chcemy zapytać, czy ktoś już przyszedł, też naturalne będzie użycie czasu -me-.
Amefika? - Przyjechał już? 
Użyjemy go także, żeby powiedzieć, w jakim stanie ktoś się znajduje:
Amesimama. - On/ona stoi. 
Gdybyśmy w powyższym zdaniu użyli czasu teraźniejszego (Anasimama), miałoby to znaczenie: on/ona wstaje. 

Tak wygląda przykładowa odmiana czasownika w czasie -me- (kusahau - zapomnieć):

                 lp                         lm
1 os.     niemesahau     tumesahau
2 os.     umesahau        mmesahau
3 os.     amesahau        wamesahau

Czas -me- zaprzeczamy poprzez dodanie h- lub ha- przed czasownikiem (w pierwszej osobie liczby pojedynczej wyjątkowo zamianę ni- na si-) oraz zamianę morfemu -me- na -ja-. Oto przykładowa odmiana (kulala - spać). 

               lp                           lm
1 os.     sijalala           hatujalala
2 os.     hujalala          hamjalala
3 os.     hajalala          hawajalala

W wypadku czasowników jednosylabowych (w których przedrostek ku- z bezokolicznika pozostaje w formach twierdzących) morfem -ku- jest usuwany w przeczeniu czasu -me-. Przeczeniem formy nimekula (zjadłem) będzie więc sijala, a wamekwenda (oni przyszli) - hawajaenda

Czas przeszły -li-

Czas -li- jest czasem przeszłym w najbardziej oczywistym rozumieniu tego pojęcia. Odnosi się do wydarzeń, które miały miejsce w określonym momencie w przeszłości, i nie mają związku z teraźniejszością. Oto przykładowa odmiana (kucheza - bawić się, grać). 

                 lp                         lm
1 os.     nilicheza             tulicheza      
2 os.     ulicheza              mlicheza
3 os.     alicheza              walicheza

Czas -li- zaprzeczamy przez dodanie h-  lub ha- przed czasownikiem (w pierwszej osobie liczby pojedynczej wyjątkowo zamianę ni- na si-) i zamianę morfemu -li- na -ku-. Oto przykład:

                lp                          lm
1 os.     sikucheza           hatukucheza 
2 os.     hukucheza          hamkucheza
3 os.     hakucheza          hawakucheza

Informacje o czasie teraźniejszym znajdziecie tutaj.

źródło: dailygenius.com