wtorek, 23 grudnia 2014

Krismasi Njema!

Mówienie o Bożym Narodzenie w kulturze suahili - w tradycyjnym rozumieniu tego pojęcia - byłoby nieporozumieniem. Cała cywilizacja Suahili powstała bowiem na bazie islamu. Również dziś na wschodnim wybrzeżu Afryki i okolicznych wyspach trudno poczuć ducha Świąt, większość wciąż stanowią tam bowiem muzułmanie. Nie pokrywa się to oczywiście z sytuacją religijną w całej Afryce Wschodniej. W Tanzanii chrześcijanie stanowią około 60% społeczeństwa, a w Kenii - ponad 80%. W Tanzanii jest mniej więcej po równo protestantów i katolików, w Kenii zdecydowanie dominuje protestantyzm. Warto wiedzieć, że Boże Narodzenie ma w Afryce zdecydowanie mniej komercyjny charakter. Jedynie w większych miastach zobaczymy świątecznie udekorowane sklepy i ulice. Tylko bogatszą część społeczeństwa stać na obdarowywanie się prezentami i zwyczaj ten nie jest zbyt rozpowszechniony. Święta z reguły polegają więc na zjedzeniu uroczystego posiłku z rodziną i wspólnym udziale w nabożeństwie, które może trwać nawet kilka godzin. 

Świąteczne nabożeństwo w Tanzanii, 2007 rok. 

Tanzański obiad bożonarodzeniowy nie może obejść się bez pilau la noeli, czyli świątecznej wersji bardzo popularnego dania z ryżu, która zawiera orzechy nerkowca, rodzynki i mleko kokosowe (przepis znajdziecie tutaj). Na stole zwykle pojawia się też danie z kurczaka, jagnięciny lub owoców morza gotowanych w mleku kokosowym oraz chai, herbata z mlekiem i aromatycznymi przyprawami. Na kenijskim stole nie może z kolei zabraknąć nyama choma, czyli po prostu grillowanego mięsa. 

Pozostaje mi wam tylko życzyć:

Heri ya Krismasi na mwaka mpya! 
(Wesołych Świąt i Szczęśliwego Nowego Roku!)



sobota, 20 grudnia 2014

Usiku mkuu


Tradycje świąteczne w Kenii i Tanzanii nie różnią się tak bardzo od naszych, Boże Narodzenie przypłynęło tam w końcu z anglikańskimi misjonarzami w XIX wieku. (O ile ktoś oczywiście jest chrześcijaninem i Święta w ogóle obchodzi). Misjonarze przywieźli ze sobą europejskie zwyczaje i kolędy. Dlatego dziś chciałam Wam zaproponować zaśpiewanie jednej z najpopularniejszych kolęd na  świecie, czy Ciechej nocy, która w suahili wcale nie jest cicha, lecz wielka. 

Usiku mkuu! Mtakatifu!
Uko utalivu.
Bikira amezaa Mwana, 
Mtoto Mtakatifu ni Bwana,
Alale amanini, alale amanini. 

Usiku mkuu! Mtakatifu!
Wachunga wa hofu,
Waliogopa kuwaona
Malaika walipoimba,
Kristo amezaliwa, Kristo amezaliwa.

Usiku mkuu! Mtakatifu!
Ni Mwana wa Mungu.
Ametuletea neema,
Ili tukae na salama,
Yesu Kristo Mwokozi, Yesu Kristo Mwokozi. 

Ważniejsze słowa:
usiku - noc
mkuu - duży, ważny
mtakatifu - święty
bikira - dziewica
mtoto, mwana - dziecko
bwana - pan
malaika - anioł
Mungu - Bóg
Yesu Kristo - Jezus Chrystus
Mwokozi - Zbawiciel

A tu druga wersja tłumaczenia tej kolędy na suahili:

Usiku mtakatifu!
Wengine walala
wakeshao ni Yosefu tu
na Maria waliomlinda
Yesu mwana mzuri
Yesu mwana mzuri.

Usiku mtakatifu!
Wachunga wapewa
habari nzuri na malaika,
zienezwe popote sasa:
Yesu mponya kaja
Yesu mponya kaja.

Usiku mtakatifu!
Siku ya furaha
imetuangaza Kimungu
tumeupewa ukombozi
Kristo amefika
Kristo amefika.


piątek, 19 grudnia 2014

Czas przyszły

W suahili mamy tylko jeden czas, który odnosi się do przyszłości. Tworzymy go przez dodanie do czasownika morfemu -ta-

                   lp                        lm                            
1 os.    nitacheza           tutacheza             
2 os.    utacheza            mtacheza             
3 os.    atacheza            watacheza          

                   lp                     lm
1 os.    nitakunywa       tutakunywa
2 os.    utakunywa        mtakunywa
3 os.    atakunywa        watakunywa

kucheza - bawić się, grać
kunywa - pić

Czas przyszły przeczymy przez dodanie przedrostka si- przed pierwszą osobą liczby pojedynczej, h- przed drugą i trzecią osobą liczby pojedynczej i ha- przed wszystkimi osobami liczby mnogiej. W przeciwieństwie do sposobów przeczenia innych czasów, tutaj nie wyrzucamy morfemu -ku- z jednosylabowych czasowników. 

                lp                              lm                              
1 os.    sitaanguka             hatuanguka           
2 os.    hutaanguka            hamtaanguka        
3 os.    hataanguka            hawataanguka

              lp                               lm
1 os.    sitakula                  hatutakula
2 os.    hutakula                 hamtakula
3 os.    hatakula                 hawatakula

kuanguka - upadać
kula - jeść

Informacje o czasie teraźniejszym znajdziecie tutaj, a o czasach przeszłych - tutaj

źródło: tamilandvedas.files.wordpress.com

niedziela, 14 grudnia 2014

Czasy przeszłe


Suahili ma dwa czasy przeszłe. Nazywa się je po prostu czasami -me- i -li- od morfemów, za pomocą których wyraża się je w czasowniku. Co do tego, czy -me- rzeczywiście jest czasem przeszłym, nie ma zgodności w gramatykach. Angielscy autorzy chcieliby w nim widzieć raczej odpowiednik czasu Present Perfect, inni wolą go nazywać aspektem dokonanym. Sposób użycia czasu -me- rzeczywiście mniej więcej pokrywa się z obiema tymi formami gramatycznymi. Używamy go, kiedy mówimy o wydarzeniach z niedalekiej przeszłości, których skutki są widoczne w teraźniejszości, lub o stanie, w jakim coś albo ktoś się znajduje. Czas ten w specyficznym kulturowym użyciu widzieliśmy już przy okazji pytań o stan cywilny:

Umeolewa? - Jesteś (już) zamężna?
Sijaolewa. - Nie jestem zamężna (jeszcze).

Oto kilka typowych użyć:
Mti umeanguka. - Drzewa upadło (i dalej leży).
Amechoka. - Zmęczył się (i dalej jest zmęczony). 
Tumekunywa. - Wypiliśmy. (czynność dokonana)

Kiedy chcemy zapytać, czy ktoś już przyszedł, też naturalne będzie użycie czasu -me-.
Amefika? - Przyjechał już? 
Użyjemy go także, żeby powiedzieć, w jakim stanie ktoś się znajduje:
Amesimama. - On/ona stoi. 
Gdybyśmy w powyższym zdaniu użyli czasu teraźniejszego (Anasimama), miałoby to znaczenie: on/ona wstaje. 

Tak wygląda przykładowa odmiana czasownika w czasie -me- (kusahau - zapomnieć):

                 lp                         lm
1 os.     niemesahau     tumesahau
2 os.     umesahau        mmesahau
3 os.     amesahau        wamesahau

Czas -me- zaprzeczamy poprzez dodanie h- lub ha- przed czasownikiem (w pierwszej osobie liczby pojedynczej wyjątkowo zamianę ni- na si-) oraz zamianę morfemu -me- na -ja-. Oto przykładowa odmiana (kulala - spać). 

               lp                           lm
1 os.     sijalala           hatujalala
2 os.     hujalala          hamjalala
3 os.     hajalala          hawajalala

W wypadku czasowników jednosylabowych (w których przedrostek ku- z bezokolicznika pozostaje w formach twierdzących) morfem -ku- jest usuwany w przeczeniu czasu -me-. Przeczeniem formy nimekula (zjadłem) będzie więc sijala, a wamekwenda (oni przyszli) - hawajaenda

Czas przeszły -li-

Czas -li- jest czasem przeszłym w najbardziej oczywistym rozumieniu tego pojęcia. Odnosi się do wydarzeń, które miały miejsce w określonym momencie w przeszłości, i nie mają związku z teraźniejszością. Oto przykładowa odmiana (kucheza - bawić się, grać). 

                 lp                         lm
1 os.     nilicheza             tulicheza      
2 os.     ulicheza              mlicheza
3 os.     alicheza              walicheza

Czas -li- zaprzeczamy przez dodanie h-  lub ha- przed czasownikiem (w pierwszej osobie liczby pojedynczej wyjątkowo zamianę ni- na si-) i zamianę morfemu -li- na -ku-. Oto przykład:

                lp                          lm
1 os.     sikucheza           hatukucheza 
2 os.     hukucheza          hamkucheza
3 os.     hakucheza          hawakucheza

Informacje o czasie teraźniejszym znajdziecie tutaj.

źródło: dailygenius.com

piątek, 21 listopada 2014

Z czym to się je? Przy suahilijskim stole


Niewątpliwie jedną z przyjemniejszych rzeczy związanych z podróżowaniem jest lokalna kuchnia. O ile oczywiście mamy odwagę, żeby spróbować czegoś więcej niż hotelowych śniadań. Warto wiedzieć, że w Afryce tradycyjnie je się rękami. Podstawą każdego posiłku w Kenii czy Tanzanii jest ugali, czyli gęsta papka z mąki kukurydzanej, przypominająca nieco naszą kaszę mannę. Z ugali lepi się kulki, za pomocą których można nabrać sos. Samo ugali nie ma smaku, dlatego wielu Europejczyków uważa je za twór dość paskudny. Od posiadania smaku jest sos. Sosy bywają mięsne lub bezmięsne, często robi się je z fasoli lub orzeszków ziemnych. Kuchnia wybrzeża nieco różni się od zwyczajów kulinarnych z głębi lądu. Widać w niej wyraźnie wpływy hinduskie i arabskie. Zamiast ugali, jako dodatku do dań, zwykle używa się tam indyjskich placków chapati lub ryżu. Sposób gotowania ryżu różni się od naszego, zwykle najpierw podsmaża się go z przyprawami, cebulą lub czosnkiem, a dopiero po tym zalewa wodą i gotuje. Ryż można też ugotować w mleku kokosowym. Popularnym w całej Afryce Wschodniej dniem jest pilau, czyli ryż z dodatkiem mięsa lub warzyw oraz z aromatycznymi przyprawami. Popularnymi warzywami, które często pojawiają się na stołach Kenijczyków i Tanzańczyków, są: okra, fasola, zielony groszek, bataty (słodkie ziemniaki), plantany (przerośnięte zielone banany, które nadają się do zjedzenia dopiero po ugotowaniu lub usmażeniu), maniok i mchicha (warzywo liściaste podobne do szpinaku). Przekąską dostępną niemal na każdej ulicy są maandazi, rodzaj pączków smażonych na głębokim oleju, ale nie aż tak słodkich jak nasze. Warto też pamiętać, że jeśli zamówimy herbatę, dostaniemy ją z mlekiem i korzennymi przyprawami. Herbata bez mleka to chai ya rangi. Jeśli interesują was przepisy, zapraszam na mój drugi blog Afryka na talerzu. Tutaj będą tylko słówka. 


źródło: www.barkingzebratours.com

Chakula (jedzenie)
mboga - warzywa
tunda (pl. matunda) - owoce
mkate (pl. mikate) - chleb
nyama - mięso
unga - mąka
yai (pl. mayai) - jajko
supu - zupa
mchuzi - sos
saladi - sałatka
siagi - masło
jibini - ser
dengu - soczewica
kabeji - kapusta
kiazi (pl. viazi) - ziemniak
maharagwe - fasola
mahindi - kukurydza
nyanya - pomidor
boga (pl. maboga) - dynia, kabaczek
mchele - surowy ryż
wali - gotowany ryż
kuku - kurczak
samaki - ryba
muhogo - maniok
sandwichi - kanapka
choroko - zielony groszek
bamia - okra
viazi vikuu - bataty
chipsi - frytki
keki - ciasto
pipi - cukierki
chokoleti - czekolada
isikrimu - lody
mgando - jogurt
mafuta - olej
kitunguu - cebula
kitunguu saumu - czosnek
chungwa (pl. machungwa) - pomarańcza
ndizi - banan
limau (pl. malimau) - cytryna
embe (pl. maembe) - mango
nanasi (pl. mananasi) - ananas
parachichi (pl. maparachichi) - awokado
papai (pl. mapapai) - papaja
nazi - kokos
zabibu (pl. mizabibu) - winogrona
tofaa (pl. matofaa) - jabłko
peya - gruszka
zambarau - śliwki
tikiti maji - arbuz
kuyu (pl. makuyu) - figa
tenda - daktyle 
muwa (pl. miwa) - trzcina cukrowa (kawałki można kupić na ulicznych straganach, po prostu się je żuje)

Viungo (przyprawy)
chumvi - sól
pilipili - pieprz
sukari - cukier
bizari - curry
mdalasini - cynamon
tangawizi - imbir

Vinywaji (napoje)
maji - woda
chai - herbata
kahawa - kawa
jusi - sok
maziwa - mleko
pombe - alkohol
bia - piwo
mvinyo - wino
tembo - wino palmowe
kangara - piwo z kukurydzy lub prosa




sobota, 8 listopada 2014

Pośpiewamy?

Malaika jest dziś chyba najbardziej rozpoznawalną piosenką w suahili. Śpiewali ją już nie tylko artyści ze wszystkich części Afryki, lecz także całego świata, w tym popularny w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych zespół Boney M. Utwór powstał w 1960 roku, autorem miał być kenijski muzyk i kompozytor Fadhili William, który skomponował Malaikę po tym, jak zakochał się w pięknej dziewczynie, którą stracił, bo nie było go stać na płatność małżeńską. 

Malaika

Malaika, nakupenda malaika
Malaika, nakupenda malaika
Nami nifanyeje, kijana mwenzio
Nashindwa na mali sina, we, 
Ningekuoa malaika
Nashindwa na mali sina, we, 
Ningekuoa malaika

Kidege, hukuwaza kidege
Nami nifanyeje, kijana mwenzio
Nashindwa na mali sina, we, 
Ningekuoa malaika
Nashindwa na mali sina, we, 
Ningekuoa malaika

Pesa zasumbua roho yangu
Pesa zasumbua roho yangu
Nami nifanyeje, kijana mwenzio
Nashindwa na mali sina, we, 
Ningekuoa malaika
Nashindwa na mali sina, we, 
Ningekuoa malaika


Anioł

Aniele, ożeniłbym się z tobą, Aniele
Aniele, ożeniłbym się z tobą, Aniele
Co mam robić? Ja, twój przyjaciel
Przegrałem, nie mam pieniędzy
Ożeniłbym się z tobą, Aniele
Przegrałem, nie mam pieniędzy
Ożeniłbym się z tobą, Aniele

Ptaszku, myślę o tobie, Ptaszku
Co mam robić? Ja, twój przyjaciel
Przegrałem, nie mam pieniędzy
Ożeniłbym się z tobą, Aniele
Przegrałem, nie mam pieniędzy
Ożeniłbym się z tobą, Aniele

Pieniądze zasmuciły moją duszę
Pieniądze zasmuciły moją duszę
Co mam robić? Ja, twój przyjaciel
Przegrałem, nie mam pieniędzy
Ożeniłbym się z tobą, Aniele
Przegrałem, nie mam pieniędzy
Ożeniłbym się z tobą, Aniele







Która wersja najbardziej wam się podoba? 

niedziela, 2 listopada 2014

Przymiotniki

Podobno języki dzielą się na takie, które mają najwięcej przymiotników, najwięcej rzeczowników i najwięcej czasowników. A podział ten ma wpływać na osobowości ich użytkowników. Taki francuski miałby być na przykład językiem pełnym przymiotników, a Francuzi - ludźmi przywiązującymi dużą wagę do cech danej rzeczy. Jeśli to prawda, Suahilijczycy muszą być ich przeciwieństwem. Przymiotników w suahili jest bowiem jak na lekarstwo, zwłaszcza tych rodzimych. A właśnie te się odmieniają. Przedrostek, jaki do nich dołączamy, zależy od klasy rzeczownika, który określają.

Weźmy kilka przykładów:
-kubwa -duży
-dogo - mały
-refu - długi
-fupi - krótki
-zuri - dobry, ładny
-baya - zły, brzydki
-pya - nowy
-kuu - ważny
-gumu - trudny
-kali - ostry
-pana - szeroki
-tamu - słodki
-zee - stary
-zima - cały
W klasie ludzie będziemy je odmieniali:
mtu mkubwa - duży człowiek
wasichana wazuri - ładne dziewczyny.
Ale już w klasach 5. i 6.:
jina zuri (bez prefiksu) - ładne imię
majina mazuri - ładne imiona
Bez prefiksu odmieniamy też przymiotnik z rzeczownikami z klas 9. i 10., np. habari fupi - krótka wiadomość/krótkie wiadomości.

Nieco inaczej zachowują się przymiotniki zaczynające się od samogłoski:
-ema - dobry
-ingine - inny
-ingi - wielu (w suahili to przymiotnik)
-embemba - wąski
-erevu - mądry
Przedrostek m- będzie tu przyjmował formę mw-, wa- natomiast we-. Przymiotniki określające rzeczowniki z klasy 5. będą się zaczynały od j-, kl. 6 od me-. Ki- z klasy 7. zamieni się w ch-, a vi- z klasy 8. w vy-. Przymiotniki zaczynające się od samogłoski w klasach 9. i 10. będą przyjmowały przedrostek ny-. Wszystkie te zmiany wynikają ze zjawiska zwanego harmonią wokaliczną. Przykłady:
kitabu chema - dobra książka
mtu mwingine - inny człowiek
habari nyingi - wiele wiadomości

Wszystkie te formy znajdziecie oczywiście w niezbędnej każdemu uczącemu się suahili tabeli odmian.

źródło: University of Kansas


Przymiotniki zapożyczone po prostu się nie odmieniają.  Oto kilka przykładów:
safi - czysty
dhalili - słaby
rahisi - tani
ghali - drogi
muhimu - ważny

piątek, 24 października 2014

Tam, gdzie czas płynie inaczej

Słyszeliście już pewnie, że w Afryce nieco inaczej podchodzi się do kwestii upływania czasu. Afrykanie nigdzie się nie spieszą i przeważnie niewiele sobie robią z punktualności. Potrafią też godzinami na coś czekać. Z taką cierpliwością trzeba się po prostu urodzić. Europejczyk w podobnej sytuacji powoli odchodziłby od zmysłów, a już na pewno potrzebowałby jakiegoś zabijacza czasu, na przykład e-booka albo gier w telefonie. Na ulicach nie widać ludzi spieszących się do pracy. Wydaje się, że wszyscy mają czas, żeby przystanąć i pogawędzić ze znajomym. Autobusy też często nie odjeżdżają o konkretnej godzinie, a po prostu wtedy, kiedy się zapełnią. Wielu turystów o tym wie i nawet próbuje się jakoś psychicznie przygotować na szok kulturowy. Przed wyjazdem sprawdza sobie też strefy czasowe i okazuje się, że w takim Dar es Salaam jest zaledwie o godzinę później niż w Warszawie. Jeśli więc my mamy południe, to tam powinna być 13:00. Nic z tego! Jest 7:00. W kulturze suahili nie tylko inaczej odczuwa się upływ czasu, lecz także inaczej go mierzy. Od wschodu do zachodu słońca. A słońce wschodzi zwykle około 6.00 rano (mierząc po europejsku). Nasza 7:00 rano będzie więc ich 1:00. 

Jak to policzyć? Podręczniki podają zwykle, że pomiędzy naszą 7:00 rano a południem oraz 19:00 i północą odejmujemy po sześć godzin, a pomiędzy 13:00 a 18:00 oraz 1:00 w nocy a 6:00 rano odejmujemy po sześć. Brzmi skomplikowanie? Jest prostszy sposób. Wystarczy narysować sobie zegar. 


Godzina suahilijska będzie zawsze naprzeciwko naszej. Ponieważ używa się systemu dwunastogodzinnego, warto też podawać,  czy mamy na myśli godzinę w dzień czy w nocy (a nie przed południem i po nim). 
Sasa ni saa ngapi? - Która jest teraz godzina? 
Sasa ni saa moja usiku. - Jest siódma wieczorem. 
Sasa ni saa sita mchana. - Jest dwunasta w południe. 
Warto też poznać tradycyjnie wyróżniane pory dnia:
alfajiri - świt, około naszej 4:00 rano, pierwsza modlitwa muzułmanów
asubuhi - rano, od 6:00 do 10:00
mchana - słowo oznacza dzień, ale używamy do tylko do określania pory od około 11.00 do 16.00
adhuhuri - południe, od 12:00 do 14:00
alasiri - popołudnie, od 15:00 do 17:00
magharibi - zachód słońca
jioni - wieczór, od 17:00 do 20:00
usiku - noc
Podane godziny są oczywiście orientacyjne. Do określani czasu przyda się jeszcze kilka słówek:
leo - dziś
jana - wczoraj
kesho - jutro
saa - godzina (kl. 5)
masaa - godziny (kl. 6)
dakika - minuta, minuty
sekunde - sekunda, sekundy
robo - kwadrans
nusu - połowa
kasorobo - za kwadrans

saa tano na nusu - 11:30
saa tatu na robo - 9:15
saa tatu kasorobo - 8:45
saa kumi na moja na dakika saba - 5:07

niedziela, 19 października 2014

Zaimki dzierżawcze

Czas na trochę gramatyki. Dzisiaj nauczymy się, jak wyrażać przynależność rzeczy do osób. Zaimki dzierżawcze wyspekulują zawsze po rzeczowniki, dla poszczególnych osób wyglądają one tak:

            lp.                                  lm.
1 os.   -angu (mój)               -etu (nasz)
2 os.   -ako  (twój)               -enu (wasz)
3 os.   -ake (jego, jej)           -ao (ich)

To oczywiście tylko tematy, które trzeba uzupełnić przedrostkami zgodnymi z klasą rzeczownika, jakie określają. Tak jak w pytaniu Jak się nazywasz?:
Jina lako nani?
Rzeczownik jina (imię) należy do klasy 5., w której prefiks zaimka dzierżawczego to właśnie l-. Jeśli użyjemy liczby mnogiej majina (imiona), będziemy musieli też użyć odpowiedniego przedrostka. W tym wypadku klasy 6. (y-). 
Majina yao nani? - Jak oni się nazywają? (dosłownie: jakie są ich imiona)
Dla klas 9. i 10. przedrostki zaimków dzierżawczych to odpowiednio y- i z-:
habari yako - twoja sprawa
kazi yake - jej/jego praca
safari zangu - moje podróże. 

Tabelkę z wszystkimi przedrostkami znajdziecie we wpisie o klasach rzeczownikowych.

źródło: www.kiswahili-mangat.com

wtorek, 14 października 2014

Ulepszenia


Nie samą nauką człowiek żyje, a chaos wcale nie uszlachetnia. Z tych dwóch powodów zdecydowałam się nieco ulepszyć blog i dodać zakładki tematyczne. W działach Książki i Filmy znajdziecie tytuły niekoniecznie bezpośrednio związane z nauką suahili, ale poruszające wszelkie tematy z Kenią, Tanzanią i Wybrzeżem Suahili związane. Zapraszam! 

poniedziałek, 13 października 2014

Dni tygodnia i miesiące

Dziś nauczymy się dni tygodnia (siku za wiki).

Jumatatu - poniedziałek
Jumanne - wtorek
Jumatano - środa
Alhamisi - czwartek
Ijumaa - piątek
Jumamosi - sobota
Jumapili - niedziela

Juma (inaczej wiki) to tydzień, mosi oznacza pierwszy, a pili - drugi. Łatwo zatem zauważyć, że poza czwartkiem i piątkiem, których nazwy zaczerpnięto z arabskiego, nazwy dni tygodnia to po prostu połączenia słowa juma z liczebnikiem. Odliczamy dzień pierwszy, dzień drugi, dzień trzeci itd., poczynając od soboty. W taki sam numeryczny sposób możemy poradzić sobie z miesiącami (miezi ya mwaka). 

mwezi wa kwanza - styczeń, czyli pierwszy miesiąc (kwanza oznacza najpierw)
mwezi wa pili - luty
mwezi wa tatu - marzec
mwezi wa nne - kwiecień
mwezi wa tano - maj
mwezi wa sita - czerwiec
mwezi wa saba - lipiec
mwezi wa nane - sierpień
mwezi wa tisa - wrzesień
mwezi wa kumi - październik
mwezi wa kumi na moja - listopad
mwezi wa kumi na mbili - grudzień

Na równi z powyższymi nazwami funkcjonują też zapożyczenia z angielskiego:
Januari
Februari
Machi
Aprili
Mei 
Juni
Julai
Agosti
Spetemba
Oktoba
Novemba 
Desemba

Teraz możemy już powiedzieć;
Leo ni siku gani? - Jaki dziś dzień?
Leo ni Jumatatu. - Dziś jest poniedziałek.
Ulizaliwa lini? - Kiedy się urodziłeś?
Nilizaliwa tarehe 2 Juni 1988. - Urodziłem się 2 czerwca 1988 roku. 
(Nilizaliwa tarehe pili, mwezi wa sita, mwaka elfu moja mia tisa themanini na nane.) 

Tarehe to data lub historia. 


niedziela, 12 października 2014

Liebster Blog Award

Za zaproszenie do wyzwania dziękuję Dianie Korzeb z Blogu o języku niemieckim i spieszę z odpowiedziami.

Jakie jest Wasze największe marzenie językowe? Jakiego języka chciałybyście się nauczyć, albo co jest Waszym ostatecznym celem językowym?

Chciałabym mówić biegle w co najmniej pięciu językach. Biegle to znaczy prawie tak dobrze jak po polsku, a przynajmniej z podobną łatwością formułowania myśli. Na liście są dwa języki europejskie (angielski i włoski), dwa języki afrykańskie (suahili i hausa) i jeden azjatycki, bo japoński też mi się marzy.

Gdybyście mogły pojechać tam, gdzie dusza zapragnie, bez względu na koszty, to jakie by to było miejsce?

To nie będzie oryginalna odpowiedź, jeśli jesteś na tym blogu, już ją znasz. Chciałabym wreszcie zobaczyć to, o czym tyle czytałam. Zaczęłabym pewnie w Etiopii, gdzie zwiedziłabym te średniowieczne kościoły wykute w skałach i zobaczyła klasztor, w którym przechowują jedną z dwóch najstarszych Ewangelii na świecie. Potem wybrałabym się do Tanzanii na safari, żeby zobaczyć wschód słońca nad Kilimandżaro i zapolować z aparatem na Timona i Pumbę. Wreszcie wybrałabym się na wybrzeże, żeby zobaczyć wszystkie ważne miasta kultury suahili. Zaczęłabym w kenijskim Lamu, przez Mombasą, do Dar es Salam, a może nawet dotarłabym do Mozambiku. Po drodze zwiedziłabym też wyspy. Zobaczyłabym ruiny Wielkiego Meczetu w Kilwie i zatrzymała się na dłużej na Zanzibarze, gdzie oglądałabym plantacje goździków i pałace sułtana, przechadzałabym się po uliczkach Stone Town, a potem odpoczywała na plaży. A jeśli nie miałabym niczego ważnego do roboty i nie musiała jeszcze wracać do Polski, skoczyłabym też na Madagaskar.

Park Narodowy Serengeti, Tanzania
źródło: www.africadreamsafaris.com

Kościół wykuty w skale, Lalibela, Etiopia
źródło: sadistic.pl

Stone Town, Zanzibar
źródło: www.topvisitplaces.com

Jakie są Wasze 2 ulubione filmy?


Nie mam ulubionych filmów. Filmweb twierdzi, że najwyżej oceniłam m.in. Misję, Krwawy diament, Drive, Wielkie piękno, Rozstanie czy Źródło, ale nie nazwałabym żadnego z tych filmów ulubionym. A już na pewno nie ograniczyłabym się do dwóch. Zwłaszcza że nie ma tu żadnych animacji, a bez nich nie wyobrażam sobie listy ulubionych filmów. Musiałyby się na niej znaleźć chociaż 5 centymetrów na sekundę i Kotonoha no NiwaMakoto Shinkaia oraz coś ze studia Ghibli.

Jakie są Wasze 3 ulubione blogi i dlaczego?

Policzyłam. Na liście czytelniczej mam 111 blogów. Wiele z nich bardzo cenię, ciężko wybrać tylko trzy. Dlatego zdecydowałam się na jeden z każdej czytanej przeze mnie kategorii blogów. Wśród kulturalnych będzie to Krytycznym okiem, kulinarnych - Jadłonomia, a językowych i podróżniczych - W Korei i nie tylko.

3 powody, dla których polecałabyś swój blog?

Jest prawdopodobnie jedynym blogiem w polskiej blogosferze poświęconym całkowicie językowi i kulturze suahili. To wystarczy, nie macie wyboru.:) A pozostałe dwa? Nauka nawet podstaw egzotycznego języka jest jak egzotyczna podróż, a poza tym to chyba fajnie umieć choćby przywitać się w takim języku jak suahili, prawda?

Najpiękniejsze miejsce, w którym byłaś?

Sama się z siebie śmieję, że cierpię na estetyczny nacjonalizm. Żadna rajska plaża nigdy nie spodoba mi się tak, jak samotna brzoza wśród łanów pszenicy. Najpiękniejszym miejsce chyba już na zawsze pozostanie dla mnie las w pobliżu miejsca, w którym spędziłam dzieciństwo. Las jest na niewielkim wzgórzu, a z jego skraju rozciąga się widok na okoliczne pola. Podoba mi się tam o każdej porze roku, nawet późną jesienią, kiedy liście opadną z drzew, a pola zostaną zaorane.

Nie nominuję nikogo, chyba że ktoś zgłosi się na ochotnika.


środa, 8 października 2014

Wszystko zostaje w rodzinie

Rodzina w kulturze suahili różni się nieco od tej zachodniej. Jamaa czy też familia jest większa, najczęściej wielopokoleniowa. Więzy krwi i starszeństwo są tu bardzo ważne, a członkowie rodziny zazwyczaj używają terminów pokrewieństwa, kiedy się do siebie zwracają. A nie - jak to się u nasz przyjęło - imion. Dzieci spędzają z matką najczęściej tylko pierwsze lata życia, potem część trudów związanych z opieką i wychowaniem przejmują ciotki, babcie i starsze rodzeństwo. Starsze dziewczynki najczęściej przebywają w domu, gdzie pomagają innym kobietom. Poczucie silnego związku z rodziną sprawia, że Suahilijczycy są skorzy do pomocy nawet najdalszym krewnym. Nie ma się zatem co dziwić, że jednym z pierwszych pytań, jakie usłyszymy na Wybrzeżu Suahili, będzie to o naszą rodzinę. Wtedy może się przydać poniższy słowniczek.  

mtoto/watoto - dziecko/dzieci
mzazi/wazai - rodzic/rodzice
mama - matka
baba - ojciec
binti lub mtoto wa kike - córka
mtoto wa kiume - syn
bibi - babcia
babu - dziadek
mke - żona
mume - mąż
dada - starsza siostra
kaka - starszy brat
ndugu - młodszy brat, młodsza siostra, kuzyn lub kuzynka
biamu - syn brata ojca
shangazi - ciotka od strony ojca
mama mdogo - młodsza siostra matki
mama mkubwa - starsza siostra matki
mjomba - wujek ze strony matki
baba mdogo - młodszy brat ojca
baba mkubwa - starszy brat ojca
mtoto peke - jedynak lub jedynaczka
mpwa - siostrzeniec, siostrzenica, bratanek lub bratanica
mjukuu - wnuk lub wnuczka
mama mkwe - teściowa
baba mkwe - teść

Przyda się też kilka słówek na określenie naszego stanu cywilnego:
kufunga ndoa - brać ślub
kuoa - żenić się
kuolewa - wychodzić za mąż
arusi - wesele
bibi arusi - panna młoda
bwana arusi - pan młody
mtalaka - rozwodnik lub rozwódka
mjane - wdowiec lub wdowa

Możemy powiedzieć:
Mimi ni mtalaka. - Jestem rozwiedziony/rozwiedziona.
Yeye ni mjane. - On jest wdowcem. / Ona jest wdową.
Nimeoa. - Jestem żonaty.
Nimeolewa. - Jestem zamężna.
Sijaoa. - Nie mam jeszcze żony.
Sijaolewa. - Nie mam jeszcze męża.

Ciekawostką jest, że czasowników kuoa i kuolewa możemy użyć tylko w formie dokonanej lub w zaprzeczeniu formy dokonanej, co daje właśnie znaczenie jeszcze nie jestem. Kultura suahili nie przewiduje czegoś takiego, jak bycie singlem z wyboru nawet na poziomie gramatyki. Dla Suahilijczyka osoba dorosła, która nie ma męża czy żony i dzieci, to osoba, którą dotknęło wielkie nieszczęście. 

A tak wygląda ślub:

źródło: lilian-nabora-photography.blogspot.com

źródło: www.mambomagazine.com

Wesele nie obejdzie się bez tradycyjnego zdobienia ciała henną:

źródło: nationalgeographic.com



Więcej o zwyczajach ślubnych w kulturze suahili pisałam tutaj

piątek, 26 września 2014

O co chodzi z tymi klasami? O odmianie rzeczownika

W suahili nie ma przypadków ani rodzajów gramatycznych w tradycyjnym rozumieniu tych terminów. Jest za to twór podobny do rodzajów - klasy rzeczownikowe. Klasy występują we wszystkich językach z grupy bantu. Wszystkich jest osiemnaście, jednak w trakcie rozwoju języka część z nich zanikała w suahili i obecnie używa się tylko piętnastu. Każdy rzeczownik należy do jednej z klas, a przynależność ta narzuca związek zgody pozostałym elementom zdania. Mówiąc bardziej po ludzku, z rzeczownikiem trzeba uzgodnić m.in. rdzenne przymiotniki, czasowniki, liczebniki czy zaimki. Dobrze więc od razu uczyć się suahilijskich rzeczowników wraz z informacją, do której klasy należą. Nie jest to na szczęście nauka na pamięć. Rzeczowniki z poszczególnych klas przeważnie można rozpoznać po charakterystycznych przedrostkach. Sam podział nie jest zresztą przypadkowy. Odzwierciedla bowiem sposób patrzenia na świat i kategoryzowania rzeczywistości ludów Bantu. 

Klasy 1 i 2
Nazywane też klasami M-WA (od początkowych sylab należących do nich wyrazów) lub klasami ludzi. Należą do nich właśnie rzeczowniki oznaczające ludzi lub zwierzęta. W klasie 1. znajdziemy takie wyraz, jak:
mtoto - dziecko
mgeni - gość
msichana - dziewczyna
mvulana - chłopiec
mnyama - zwierzę
A w klasie 2.:
watoto - dzieci
wageni  goście
wasichana - dziewczyny
wavulana - chłopcy
wanyama - zwierzęta

Klasy 3 i 4
To klasy M-MI, czyli klasy roślin. Poza nazwami roślin znajdziemy w nich rzeczowniki oznaczające obiekty geograficzne, zjawiska przyrody, ożywione (w przenośni oczywiście) części ciała czy wysłanników sił wyższych. W klasie 3. znajdują się rzeczowniki w liczbie pojedynczej:
mti - drzewo
mnazi - palma kokosowa
mto - rzeka
mlima - góra
maka - rok 
moyo - serce
A w klasie 4. ich odpowiedniki w liczbie mnogiej:
miti - drzewa 
minazi - palmy kokosowe
mito - rzeki
milima - góry
mioyo - serca

Klasy 5 i 6
Czyli klasy JI-MA. Znajdziemy tu nazwy przedmiotów parzystych, formy zgrubiałe i rzeczowniki oznaczające płyny (te zwykle nie mają form liczby pojedynczej). Tak jak poprzednio, w klasie 5. znajdują się rzeczowniki w liczbie pojedynczej, a w klasie 6. - mnogiej. 
jicho - oko
jino - ząb 
jina - imię
macho - oczy
meno - zęby
majina - imiona
maji - woda
maziwa - mleko

Klasy 7 i 8
W tych klasach znajdują się rzeczowniki oznaczające rzeczy i ich części, a także rzeczowniki odczasownikowe. Trafiły tu także nazwy osób z niepełnosprawnościami oraz rzeczownik kijana (nastolatek). Najwyraźniej takie osoby uznano za ludzi w pewien sposób niekompletnych, przynajmniej nie na tyle, żeby mogły znaleźć się w klasie ludzi. Do klasy 7. należą m.im.;
kitu - rzecz
kijana - nastolatek
kitabu - książka
kitanda - łóżko
chakula - jedzenie
A do klasy 8. ich odpowiedniki w liczbie mnogiej:
vitu - rzeczy
vijana - nastlatki
vitabu - książki
vitanda - łóżka
vyakula - jedzenie w liczbie mnogiej

Klasy 9 i 10
To klasy N lub klasy zapożyczeń. Poza wyrazami zapożyczonymi możemy w nich znaleźć niektóre nazwy zwierząt i owoców, a także przedmiotów codziennego użytku. Co charakterystyczne dla tej pary klas, należące do niej rzeczowniki mają taką samą formę w liczbie pojedynczej i mnogiej. 
treni - pociąg/pociągi 
sabuni - mydło/mydła
rafiki - przyjaciel/przyjaciele
nyumba - dom/domy
njia - droga/drogi
simba - lew/lwy
Jeśli jakiś rzeczownik nie zaczyna się przedrostkiem charakterystycznym dla żadnej innej klasy, najprawdopodobniej będzie należał właśnie do klas 9 i 10. 

Klasa 11/14
Nazywana jest też klasą U. Powstała ona z połączenia dwóch bantuskich klas rzeczownikowych. Należą do niej przede wszystkim pojęcia abstrakcyjne, a także nazwy przedmiotów liczących więcej niż dwa. 
uzuri - piękno
ukweli - prawda 
uhuru - wolność
Ufaransa - Francja
wakati - czas
unywele - włos
uso - twarz
Rzeczowniki z klasy 11/14 często miewają liczbę mnogą w klasie 10.
nywele -włosy
nyuso - twarze
nyakati - czasy

Klasa 15
Klasa KU. Należą do niej nazwy czynności. 
kusoma - czytanie
kupika - gotowanie

Klasy 16, 17 i 18
To klasy lokatywne. Przenosimy do nich rzeczownik, kiedy używamy go jako nazwy miejsca. Jedynym rzeczownikiem, który przynależy tylko do nich, jest mahali (miejsce). 
nyumbani - w domu
sokoni - na rynku
jikoni - w kuchni 

Tak tabela odmian wygląda w całości:

źródło: kamusi.pl

A to moja tabelka, sfatygowana po kilku latach używania:


System na pierwszy rzut oka może się wydawać skomplikowany. Moim zdaniem jest jednak znacznie prostszy do opanowania dla uczącego się języka niż choćby nasza polska deklinacja. Na początku można używać tabelki, a po jakimś czasie najczęściej używane formy same wejdą do głowy. Poza tym klasy rzeczownikowe to naprawdę ciekawe zagadnienie. Chociaż przypisywane im znaczenie powoli się rozmywa, wciąż mają wartość semantyczną. Kiedy na przykład chcemy dokonać personifikacji jakiejś rzeczy (co zdarza się choćby w bajkach), wystarczy, że odmienimy ją tak, jakby była w klasie ludzi. Jeśli natomiast chcemy kogoś obrazić, możemy odmienić go, jakby należał do klasy roślin. 

piątek, 19 września 2014

Liczby

Dziś będzie lekcja matematyki (hesabu). Na początek nauczymy się liczyć do stu:

źródło: Teach Yourself Swahili

Jak widzicie, sprawa jest dość prosta. Wystarczy zapamiętać cyfry od jednego do dziewięciu i nazwy dziesiątek. Dalej tworzymy już według schematu: dziesięć i jeden, dziesięć i dwa, dwadzieścia i trzy, trzydzieści i cztery. I to w języku suahili oczywiście na. Warto od razu zaznaczyć, że liczebniki sita, saba, tisa i kumi (6,7,9,10) są nieodmienne. Przez co odmieniają się liczebniki? Przez klasy oczywiście. Ale o klasach będzie osobny wpis, bo to rozległy temat. Na razie chodźmy dalej:
1 000 - elfu
100 000 - laki
1 000 000 - milioni 

Tyle informacji wystarczy, żeby zapytać, który mamy rok:
Huu ni mwaka gani? 
Mwaka to rok, w liczbie mnogiej - miaka. 
Ni elfu mbili kumi na nne. - Jest 2014. 
W wypadku dłuższych liczba spójnik na pojawia się tylko pomiędzy przedostatnim i ostatnim elementem. 

Una miaka mingapi? - Ile masz lat? 
Una umri gani? - W jakim jesteś wieku? 
Nina miaka ishirini na sita. - Mam 26 lat. 
Umri to wiek, a -ngapi to odmienny zaimek oznaczający ile. Trzeba go uzgodnić z klasą rzeczownika, stąd przedrostek mi- w pytaniu o wiek. 

Możemy też zapytać, kiedy ktoś się urodził:
Umezaliwa mwaka gani? 
-zaliwa to forma bierna czasownika kuzaa, czyli rodzić. 
Nimezaliwa mwaka wa elfu moja mia tisa themanini na nane. - Urodziłem/urodziłam się w 1988 roku. 



niedziela, 14 września 2014

Z czego się uczyć


Zapomnijcie o książkach do nauki suahili po polsku, coś takiego w przyrodzie nie występuje. Żeby uczyć się suahili, dobrze by było już znać angielski. To w tym języku powstały najlepsze podręczniki, które chciałabym wam dziś pokazać. 

Colloquial Swahili 
Donovan McGrath i Lutz Marten


To mój faworyt. Książka świetnie nadaje się tak do prowadzenia lekcji, jak i do samodzielnej nauki. Lubię ją za bardzo rozsądny rozkład tematów i stopniowe wprowadzanie nowych zagadnień. Każda z czternastu lekcji składa się z trzech dialogów lub tekstów wraz z ich angielskimi tłumaczeniami oraz listą nowych słówek. Do tego mamy omówienie nowych zagadnień gramatycznych i leksykalnych oraz nieco ćwiczeń. Do książki dołączone są dwie płyty CD z nagraniami dialogów i ćwiczeniami wymowy. Podręcznik zawiera materiał na poziomie A1 i A2. Cała seria Colloquial jest moim zdaniem warta uwagi. Znalazły się w niej podręczniki m.in. włoskiego, czeskiego, bułgarskiego, wietnamskiego, afrikaans, islandzkiego, hindi, tamilskiego, norweskiego, hiszpańskiego Ameryki Południowej czy gudżarati. 


Swahili for Starters
Joan Maw


Pani Maw musi być interesującą osobą. Cenię jej poczucie humoru, które daje o sobie znać w dialogach, jednak do jej podręcznika wkradł się chaos. Joan Maw w dość niestandardowy sposób wprowadza nowy materiał. Zaczyna od rzeczy relatywnie trudnych, żeby w połowie książki przypomnieć sobie o niektórych podstawowych. Pewne rozdziały są przeładowane gramatyką, inne nie zawierają jej wcale. Największym plusem tej książki jest to, że autorce udało się w trzydziestu pięciu lekcjach zmieścić całą suahilijską gramatykę. Po przerobieniu podręcznika pozostaje tylko douczać się słówek. Znajdziemy tu też sporo informacji o kulturze i zasadach dobrego wychowania. Niestety do podręcznika nie dołączono żadnych materiałów do słuchania. 


Complete Swahili
Joan Russell


Podręcznik do samodzielnej nauki, którego niestety nigdy nie miałam w rękach, ale wiem, że wiele osób go sobie chwali. 
W komplecie są dwie płyty CD. 














Książki po polsku
Tak, istnieją dwie pozycje. Niestety niewielki z nich pożytek, jeśli się nie studiuje afrykanistyki. 

Język suahili
R. Ohly, I. Kraska-Szlenk, Z. Podobińska


Książka jest akademickim szkicem gramatyki opisowej języka suahili. Możecie dzięki niej zgłębić tajemnice suahilijskiej fonetyki, morfologii i składni, ale raczej nie nauczyć się języka. Słowem - tylko dla filologów. 










Kiswahili kwa furaha. Podręcznik języka suahili
E. Zubkova-Bertoncini, M. Toscano

To polska wersja włoskiego podręcznika. Pomimo zachęcającego tytułu nadaje się tylko do nauki w klasie. Wersja oryginalna składa się z dwóch części: obszernej gramatyki i zbioru tekstów do nauki języka. Niestety na polski przełożono tylko tę druga część. Plusem jest niska cena i teksty na poziomie wyższym niż podstawowy. 

Materiały w internecie

Na poziomie początkującym przydatne mogą okazać się dwa kursy dostępne za darmo w internecie. Pierwszym jest Teach Yourself Swahili, drugi to kurs przygotowany przez University of Kansas. Znalazły się w nich najważniejsze formy gramatyczne oraz podstawowe słownictwo i zwroty, przeważnie w formie poręcznych tabelek. Niestety brakuje przykładów użycia w naturalnych dialogach, niewiele też znajdziemy tu wyjaśnień, jak i kiedy używać danych form. 

Gramatyki


Dobrych gramatyk języka suahili akurat nie brakuje. Wystarczy wspomnieć dwie klasyczne pozycje: Swahili Grammar E. O. Ashton czy Swahili language handbook Edgara Polomé. Ja najbardziej lubię Modern Swahili Grammar M. A. Mohammeda. Autor tłumaczy kwestie gramatyczne w prosty sposób i podaje wiele przykładów, a struktura książki jest na tyle przemyślana, żebyśmy nie mieli problemów z odnalezieniem interesującej nas formy. 






Słowniki

Tu wreszcie mogę polecić jakąś polską pozycję! Słownik suahili-polski pod redakcją Beaty Wójtowicz. Haseł jest dość dużo, a przy każdym rzeczowniku znajdziemy informację, jak wygląda jego liczba mnoga oraz do której klasy należy. Słownik ma też swoją bezpłatną wersję internetową: kamusi.pl. Słowników suahilijsko-angielskich jest na rynku sporo. Ja korzystam z Swahili Practical Dictionary wydawnictwa Hippocrene Books i sobie go chwalę. Warty polecenia jest też internetowy słownik africanlanguages.com/swahili


sobota, 13 września 2014

Skąd jesteś?

Unatoka wapi? - Skąd pochodzisz?
Unatoka nchi gani? - Z jakiego jesteś kraju?
Na początku warto wspomnieć, że cokolwiek byśmy na to pytanie nie odpowiedzieli, w Afryce Wschodniej i tak będziemy Mzungu (w liczbie mnogiej Wazungu), czyli po prostu białymi. Czy to określenie jest obraźliwe? To trochę jak ze słowem murzyn. Jednych obraża, innych nie. Ja bym się nie obrażała, to w końcu tylko stwierdzenie faktu. Jesteśmy biali, a przynajmniej ja jestem. 
Czasownik kutoka znaczy pochodzić, a wapi to gdzie. Nchi znaczy państwo, a gani to jaki lub który. Na pytania powyżej odpowiadamy:
Ninatoka Uingereza. - Jestem z Anglii. 
albo: 
Nimezaliwa Ujerumani, lakini sasa mimi na familia yangu tunaishi Marekani. - Urodziłem się w Niemczech, ale teraz ja i moja rodzina żyjemy w Ameryce. 
Ninakaa Warsaw. - Mieszkam w Warszawie. 
Kuzaliwa to strona bierna czasownika kuzaa (rodzić). Czasownik kuishi oznacza żyć, pozostawać. A kukaa to mieszkać, ale także siedzieć. Podwójne a czytamy po prostu jako długie a. W powyższych odpowiedziach pojawiły się jeszcze trzy nowe słówka:
lakini - ale
sasa - teraz 
familia - rodzina. 
A tutaj jeszcze kilka przydatnych nazw państw, wysp i kontynentów:
Ulaya - Europa
Msumbiji - Mozambik
Unguja - Zanzibar
Ngazija - Komory
Misri - Egipt
Uchina - Chiny
Uholanzi - Holandia
Ubelgiji - Belgia
Usomali - Somalia
Urusi - Rosja
Bukini - Madagaskar
Uyahudi - Izrael
Ureno - Portugalia
Uhispania - Hiszpania
Ufaransa - Francja
Uturuki - Turcja
Ujapani - Japonia
Uswidi - Szwecja
Uswisi - Szwajcaria
Uajemi - Iran
Norwei - Norwegia
Jak już pewnie zauważyliście, przeważnie nazwę państwa tworzy się przed dodanie przedrostka u-. Co z Polską? Niby da się stworzyć formę Upolandi, ale lepiej używać angielskiej nazwy Poland. 

Nazwy mieszkańców tworzymy przez dodanie przedrostka m- (mw- przed samogłoskami) w liczbie pojedynczej i wa- w liczbie mnogiej. 
Sisi ni Watanzania - Jesteśmy Tanzańczykami. 
Wao ni Waafrica. - Oni są Afrykanami. 
Mimi ni Mfaransa. - Jestem Francuzem/Francuską. 
Wewe ni Mhindi. - Jesteś Hindusem. 
Yeye ni Mwarabu. - On/Ona jest Arabem/Arabką. 

W podobny sposób tworzymy nazwy języków. Wystarczy dodać przedrostek ki-. 
Unasema Kiswahili? - Mówisz w suahili?
Ndiyo, ninasema Kiswahili kidogo. - Tak, mówię trochę w suahili. 
Siyo, sisemi Kiswahili. - Nie, nie mówię w suahili. 
Unasema lugha gani? - Jakie znasz języki?
Ninasema Kiingereza, Kigiriki na Kiyoruba. - Znam angielski, grecki i joruba. 
Nowe słówka: lugha (język) i kidogo (trochę). 

Nazwy mieszkańców i języków tworzymy regularnie. Możemy zatem powiedzieć Mganda (Ugandyjczyk), Mhabashi (Etiopczyk), jak i Mpoland (Polak). Tak samo jest z językami:
Kichina - chiński (mandaryński)
Kiarabu - arabski
Kireno - portugalski
Kijerumani - niemiecki
Kifaransa - francuski
Kilatini - łacina
Kiafricana - afrikaans
Kisomali - somalijski
Kiyahudi - hebrajski
Kirusi - rosyjski
Kihindi - hindi
Kikorea - koreański
Kipoland - polski 

Godło Tanzanii
źródło: stosunki-miedzynarodowe.pl

Godło Kenii
źródło: pl.uzbrojenie.wikia.com